Η Βία
στην Οικογένεια
και στο χώρο του Σχολείου¹

της

Άννας Χαραλαμπίδου

Εκπαιδευτικού – Ψυχολόγου

Εκπαιδευμένη στη «Συστημική Προσέγγιση»

Στελέχους του Συμβουλευτικού Σταθμού Νέων

Οι έρευνες δείχνουν ότι τα τελευταία χρόνια και στη χώρα μας, όλο και πιο συχνά ακούμε ή γινόμαστε μάρτυρες φαινομένων βίας στην καθημερινή μας ζωή.

Σύμφωνα με τον Charles Confer όλοι οι άνθρωποι έχουμε εκτός από τις σωματικές και βιολογικές μας ανάγκες και κάποιες βασικές ψυχολογικές όπως:

1. Η ανάγκη να ανήκουμε κάπου

2. Να είμαστε αποδεκτοί

3. Η ανάγκη να ακουγόμαστε.

4.  Η ανάγκη να είμαστε ελεύθεροι

Αυτές οι ανάγκες κινητοποιούν ένα ιδιαίτερα μεγάλο μέρος της συμπεριφοράς μας, προκειμένου να ικανοποιηθούν.

Η επιθετική συμπεριφορά είναι ένας από τους τρόπους στους οποίους καταφεύγουμε άλλοτε μερικές φορές και άλλοτε πιο συχνά ή συχνότερα για να ικανοποιήσουμε αυτές τις ανάγκες

 Όλοι μας θυμώνουμε και φερόμαστε κάποιες φορές επιθετικά.

Υπάρχει διαφορά όμως ανάμεσα στο θυμό και την επιθετικότητα. Ο θυμός είναι ένα συναίσθημα και όπως όλα τα συναισθήματα μας, επηρεάζει την αντίληψη, καθοδηγεί τη σκέψη μας και την αντίδρασή μας και μας βοηθά να αμυνθούμε ή και να επιβιώσουμε. Ο θυμός ως συναίσθημα δεν είναι προβληματικός. Το πρόβλημα είναι στο πώς εκφράζουμε το θυμό που νιώθουμε.

Η βία και η επιθετικότητα είναι μορφές συμπεριφορών που εκφράζουν θυμό.

  Η επαφή με τα συναισθήματά μας είναι πολύ σημαντική, όχι εύκολη, μας δίνει όμως δύναμη και αυτοεκτίμηση.

Σύμφωνα με την ψυχαναλύτρια Alice Miller «ένας ενήλικας μπορεί να έχει επαφή με τα συναισθήματά του, μόνον αν οι γονείς του ή τα άτομα που τον φρόντιζαν του έδειχναν ενδιαφέρον. Σημαίνει.. ικανοποίηση πρωταρχικών αναγκών για σεβασμό,  κατανόηση, την αίσθηση ότι σε παίρνουν στα σοβαρά.

Είναι σημαντικό να μπορούμε να νιώθουμε τα συναισθήματά μας- λύπη, απελπισία, θυμό, ανάγκη για βοήθεια, χωρίς να κάνουμε τη μητέρα ή  τους γονείς μας  ανασφαλείς.

Οι άνθρωποι που έχουν υποστεί κακοποίηση ή παραμέληση στην παιδική τους ηλικία , βρίσκουν στα παιδιά τους ένα υποκατάστατο για τη δική τους ανασφάλεια . Οδηγούν τα παιδιά τους σε μια επίπλαστη προσωπικότητα ( η Miller την ονομάζει ψευδή εαυτό. Ο « ψευδής» εαυτός δημιουργείται όταν το άτομο προσαρμόζεται στις ανάγκες των γονιών). Οι γονείς βρίσκουν στο ψευδή εαυτό των παιδιών τους την επιβεβαίωση και αποδοχή που δεν εισέπραξαν από τους δικούς τους γονείς στην παιδική τους ηλικία».

Ο ρόλος των γονιών

 Ο ρόλος του γονιού είναι να στηρίζει τον Έφηβο στην νέα του πορεία του προς την ανεξαρτησία δηλαδή την υπευθυνότητα, τα όρια και το σεβασμό στον εαυτό και τους άλλους            

·        Τα παιδιά μαθαίνουν από αυτό που είμαστε και όχι από αυτό που λέμε.

Αν βλέπουν ότι βελτιωνόμαστε, αλλάζουμε , αντλούμε χαρά και ικανοποίηση από τη ζωή μας, θέλουν να μας μοιάσουν

·        Τα παιδιά είναι δώρα της ζωής προς εμάς για τα οποία χρειάζεται να είμαστε ευγνώμονες, να τα σεβόμαστε σαν ανθρώπινα όντα να τα ενθαρρύνουμε, να τους δίνουμε την αίσθηση ότι αξίζουν και ότι μπορούν να τα καταφέρουν στη ζωή τους και να πραγματοποιήσουν τα όνειρά τους

·        Να ενθαρρύνουμε τη φαντασία, τον πειραματισμό, το άνοιγμα των οριζόντων τους.

·        Να τα κάνουμε να νιώθουν πολύτιμα μέλη της οικογένειας, να τα ενθαρρύνουμε να βοηθάνε στο σπίτι και δείχνουμε ότι εκτιμούμε τη συνεισφορά τους και να τους δίνουμε υπευθυνότητες

·        Να τους προσφέρουμε ένα περιβάλλον φιλικό προς τα λάθη. Πολλές φορές οι γονείς ανταμείβουν ή τιμωρούν στερώντας από τα παιδιά τη δυνατότητα να μαθαίνουν από τα λάθη τους σημαντικά πράγματα για τον εαυτό τους και τις ενέργειές τους, να αναζητούν εναλλακτικές λύσεις και να παίρνουν αποφάσεις) . Να δίνουμε χώρο στην έκφραση των δύσκολων συναισθημάτων -θυμός, φόβος, ενόχληση, θλίψη- για τα οποία συνήθως «φταίνε οι άλλοι». Έτσι χάνουμε την ευκαιρία για πολύ σημαντικά μαθήματα ζωής. Να αναγνωρίζουμε την προσπάθεια τους και επαινούμε τις θετικές συμπεριφορές.

·        Είναι σημαντικό να αποφεύγουμε την κριτική , τον  εκφοβισμό, τις απειλές, τις φωνές, την πίεση, τις υψηλές απαιτήσεις. Να  ζητάμε τη γνώμη τους , να τα ακούμε προσεκτικά και να  δείχνουμε εμπιστοσύνη στην κρίση τους. Να γνωρίζουν ότι ο καθένας μας είναι απόλυτα υπεύθυνος για το: τι αισθάνεται, τι επιθυμεί και πώς αντιμετωπίζει τις προκλήσεις της ζωής.

·        Χτίζουμε την αυτοεκτίμηση και την υπευθυνότητα μέσα από τις αμέτρητες εμπειρίες επιτυχιών και αποτυχιών στη ζωή μας.  Η επιτυχία και η αποτυχία είναι αρκετά προσωπικές εμπειρίες, που συνδέονται άμεσα με το τι πιστεύει κανείς βαθιά μέσα του ότι είναι πραγματικά.

·        Τα βοηθάμε να δημιουργήσουν οράματα για το μέλλον  και στόχους που πολλές φορές χρειάζονται και χρόνια για να πραγματοποιηθούν. Να επιλέγουν να κάνουν πράγματα που αγαπούν και να πραγματοποιούν την εργασία τους με χαρά και δημιουργικότητα.

·        Τα μαθαίνουμε να απολαμβάνουν  το ταξίδι της ζωής , να έχουν επαφή με τη φύση, να  χαλαρώνουν, να ελευθερώνονται  από το άγχος του τι πρόκειται να συμβεί . « Ο Χάιζενμπεργκ λέει ότι αν το σύμπαν είναι αβέβαιο, τότε τα πάντα είναι δυνατά». Να έχουν αξίες. Να έχουν την αίσθηση ότι η ζωή τους έχει ενδιαφέρον και νόημα.Να γνωρίζουν  ότι οι πράξεις μας έχουν συνέπειες, θετικές ή αρνητικές.,

 Για να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να αποκτήσουν αυτές τις δεξιότητες χρειάζεται, πρώτα εμείς να τις έχουμε κατακτήσει. Ευτυχώς, τίποτα δεν είναι τέλειο, γιατί αν ήταν δε θα είχαμε καμία πρόσβαση στη γνώση και τη συνεχή προσπάθεια για εξέλιξη και βελτίωση του εαυτού μας. Μια παλιά κινέζικη παροιμία λέει:

 Εφόσον υπάρχει φως στη ψυχή

θα υπάρχει ομορφιά στο άτομο.

Εφόσον υπάρχει ομορφιά στο άτομο,

θα υπάρχει αρμονία στο σπίτι.

Εφόσον υπάρχει αρμονία στο σπίτι,

θα υπάρχει τάξη στο έθνος.

Εφόσον υπάρχει τάξη στο έθνος,

θα υπάρχει ειρήνη στον κόσμο.

 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ

          Είναι σημαντικό:

·         τo σχολείο να είναι προσιτό σε όλους τους μαθητές ,να τους βοηθάει ισότιμα, δίνοντάς  τη δυνατότητα σε κάθε παιδί να προοδεύσει, χωρίς να του προτείνει έναν απρόσιτο στόχο.

·        να είναι παιδοκεντρικό  και όχι δασκαλοκεντρικό.

·        να συνδεθεί με τις υπάρχουσες κοινωνικές συνθήκες και να μη λειτουργεί σα να μην το αγγίζουν οι κοινωνικές αλλαγές.

·        οι μαθητές χρειάζεται να αναπτύξουν όπως λέει ο Bandura κοινωνικές δεξιότητες:

-         αυτοεκτίμηση

-         εμπιστοσύνη στον εαυτό τους

-         να αρνούνται την πίεση των  συνομηλίκων ή άλλων ενηλίκων

-         να χειρίζονται τις συγκινήσεις – συναισθήματά τους

-         να διαπραγματεύονται

Σε όλη τη διάρκεια της σχολικής ζωής η ενίσχυση αυτών των κοινωνικών δεξιοτήτων επιτυγχάνεται όταν ο ενήλικος ενδυναμώνει τη θετική εικόνα που επιστρέφει στο μαθητή.

Η τοποθέτηση του μαθητή σε μια θέση από την οποία μπορεί να επιτύχει αποτελεί την απάντηση στο «είσαι ένα μηδενικό»

·        βασική και διαρκής εκπαίδευση των εκπαιδευτικών θα πρέπει να είναι σήμερα, περισσότερο από ποτέ, πρώτη προτεραιότητα της πολιτείας. Δεν είναι όλοι φτιαγμένοι για να γίνουν εκπαιδευτικοί και ιδιαίτερα να διδάξουν μαθητές με κοινωνικές ή σχολικές δυσκολίες. Δεν αρκούν μόνο οι επιστημονικές τους γνώσεις. Οι επικοινωνιακές ικανότητες δεν έχουν να κάνουν με τις βασικές παιδαγωγικές τεχνικές και δεν αξιολογούνται πραγματικά με αποτέλεσμα ακόμη και νέοι εκπαιδευτικοί να αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα

·        η βασική εκπαίδευση θα πρέπει να περιλαμβάνει εκτός από τις θεωρητικές γνώσεις των συμπεριφορών που μπορεί να θέσουν προβλήματα αλλά και στην πρακτική αντιμετώπιση καταστάσεων έτσι ώστε ο καθένας να αναλύει τις αντιδράσεις του απέναντι σε διαφορετικά είδη συμπεριφορών και προβλημάτων . Να γνωρίζει να εφαρμόζει τις σύγχρονες μεθόδους «εμψύχωσης της ομάδας» και να διαθέτει μια συγκροτημένη προσωπικότητα

Η πρόληψη της βίας στο σχολείο συνδέεται με την αναγκαιότητα να έχει, για όλους τους μαθητές, νόημα η παρουσία τους στο χώρο αυτό.

·        Η πλειοψηφία των βίαιων ατόμων έχει πίσω της ένα τραυματικό παρελθόν, μια πληθώρα τραυμάτων, μια εξαιρετικά βαριά κληρονομιά υφιστάμενης και ασκούμενης βίας. Έτσι ο εκπαιδευτικός έρχεται σε επαφή με ένα βίωμα συχνά τραυματικό ενός υποκειμένου που βρίσκεται σε κίνδυνο ή είναι επικίνδυνο.

 Είμαστε όλοι, γονείς και εκπαιδευτικοί, συνταξιδιώτες και σύντροφοι των παιδιών στο σημαντικό αυτό για τη ζωή τους ταξίδι ωρίμανσης. Η επαφή μας μαζί τους μας φέρνει σε επαφή με το μέλλον, το οποίο, όπως λέει και Χαλίλ Γκιμπράν « δε μπορούμε να επισκεφτούμε ούτε στα πιο τρελά μας όνειρα»

Βιβλιογραφία:

1)     ΒΙΑ στο σχολείο…  ΒΙΑ του σχολείου

Εργαστήριο Ψυχολογίας του παιδιού/ Ελληνικά Γράμματα

2)Οι φυλακές της παιδικής μας ηλικίας Alice Miller – Ροές

1)     Τα αγόρια δεν κλαίνε – S. Askew – C. Ross / Ελληνικά Γράμματα

2)     Το παραπρόγραμμα – Γ. Μαρμαρινός / ΑΘΗΝΑ 1984

3)     Συναισθηματική Νοημοσύνη – G. Goleman – Ελληνικά Γράμματα

4)      Συναισθηματική Νοημοσύνη των παιδιών -G. Goleman

5)      Καταστροφικά συναισθήματα- G. Goleman

6)     Χαλίλ Γκιμπράν « Ο κήπος του Προφήτη»

7)     Πρόγραμμα Ελέγχου των  Συγκρούσεων – Σοφία Τριλίβα και Giovanni Chimienti – Ελληνικά γράμματα

  Η παρούσα εισήγηση παρουσιάστηκε σε εκδήλωση του:
Πολιτιστικού και Δημιουργικού Συλλόγου Καλλιθέας, που πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 7 Δεκεμβρίου 2008, με θέμα: «Παιδική και Νεανική Βία»

(επάνω - αρχή σελίδας)